|| Tukaram ||

Tukaram is very dear to me.- Mahatma Gandhi

संत तुकाराम चरित्र - लछमण हर्दवाणी

१. संत तुकाराम - जीवनी

संत तुकाराम चरित्र - लछमण हर्दवाणी

२. समाजिक धर्‌मी ऐं सियासी हालतूं

संत तुकाराम चरित्र - लछमण हर्दवाणी

३. नाम जी महीमा

संत तुकाराम चरित्र - लछमण हर्दवाणी

४. संत तुकारामजी अभंगवाणी

संत तुकाराम चरित्र - लछमण हर्दवाणी

५. तुकारामजी कविता भगि॒ती ऐं तत्त्वग्यान

अभंगरूपी चित्र

चित्र - भास्कर हांडे
निरुपण - लछमन हर्दवाणी

पंहिंजी चेल्हि ते हथ रखी बीठल भग॒वान श्रीविठ्ठल(पांडुरंग) जो रूपु सुंदरु आहे. गले में तुलसीअ जो हारु पातल ऐं कमरि में पीताम्बरु पहिरियल श्रीविठ्ठल भग॒वान जो सुहिणो रूपु मूंखे सदाईं वणंदो आहे. संदसि कननि में मछीअ जे आकार जह़िडा कुंढल ऐं गि॒चीअ वारो कौस्तुभ मणी सुहिणो लगी॒ रहियो आहे. संत तुकाराम चवे थो त श्रीविठ्ठल भग॒वान जो इहो सुंदर रूपु मुंहिंजो सारो सुखु आहे. मां इहो मुखु प्यार सां डि॒संदुसि.

सुंदर ते ध्यान उभेविटेवरी ।
कर कटा वरी ठेवूनियां ।।१।।
तुळसी हार गळां कासे पीतांबर ।
आवडे निरंतर तेंचि रूप ।।धृ.।।

मकर कुंडलें तळपती श्रवणीं ।
कंठीं कौस्तुभमणि विराजित ।।२।।
तुळसी हार गळां कासे पीतांबर ।
आवडे निरंतर तेंचि रूप ।।धृ.।।

तुका म्हणे माझें हेंचि सर्व सुख ।
पाहीन श्रीमुख आवडीनें ।।३।।
तुळसी हार गळां कासे पीतांबर ।
आवडे निरंतर तेंचि रूप ।।धृ.।।

श्री विठ्ठल महाराष्ट्र जे सजे॒ वारकरी संप्रदाय जो प्राणभूत देवता आहे. श्रीविठ्ठलु भग॒वान विष्णूअ जो अवतारु आहे. विष्णूत्व परमात्मा जो पालणहारु जुज़ो आहे. विष्णू भग॒वान जो ई रूपु पंढरपुर में हिक सिर ते बीठलु आहे श्रीविठ्ठल! चंद्रभागा॒ नदीअ जे किनारे ते इहो विश्व जो आधारु बणिजी बीठो आहे.

प्रेमु निर्मल परमेश्वर जी विभूती आहे ऐं जंहिं जो सगुण साकारु रूपु आहे श्रीविठ्ठल. साधना करण लाइ ज़रूरी आहे प्रेम जो शाश्वत स्वरूपु हूंदड़ सांवरे श्रीविठ्ठल सां नेंहु जोड़णु. महाराष्ट्र जे वारकरी संप्रदाय जो सारु आहे भगि॒ती, फलु बि आहे भगि॒ती त शानु बि आहे भगि॒ती. श्रीविठ्ठल जे प्रेम ख़ातिर लखें वारकरी भग॒त पंधि ई पंधि सवें मैल तइ करे वञनि था पंढरपुर; जिते वञी धनु दौलत वग़ेरह न बल्कि घुरनि था सिर्फ़ि श्रीविठ्ठल सां बी॒हर मिलण, बी॒हर दर्शनु करण जी किर्पा. हर यात्रा, ‘वारी’ अ ते अची दर्शनु करे प्रभूअ जो सुंदर रूपु नेणनि में समाइण जो ब॒लु.

वारकरी संप्रदाय जे भज॒ननि जे आरंभ में गा॒यो वेंदड़ हिन मशहूर अभंग में संत तुकाराम श्रीविठ्ठल जी सांवरी सूरत ऐं मोहिणी मूरत जो वर्णनु कयो आहे, जो अलोकिक आहे. सिंधी कवी सामी साहिब बि परमात्मा जे रूप जो बयानु हींअ कयो आहे -

सज॒ण जी सोभिया, चई वञे न वात सां
सूरिज, चंदिर, चिराग़ लख, लजामान थिया,
सामी मोहिया सूरमा, जनि दीदार कया,
लंघे पारि पिया, अविद्या जे आ़डाह खों.

कहाणियूं

अनुवाद : लछमण हर्दवाणी

(१)

हे भग॒वान , तूं केडो॒ न दयालू आहीं ? तुंहिंजी साराह जा गीत गा॒इण में मूंखे डा॒ढो संतोषे थो मिले.वडे॒ प्रेम सां तुंहिंजो वर्णनु करण वक़ति ऊहो मेठाजु ज़णु वात में वेही थो वञे.॥१॥

हिक वण ते वेठल पखियुनि जे जोड़े खे ब॒चिड़ा जा॒वा.थोरीअ देरिखां पोइ हिकु दुराचारी ऐं निर्दई शिकारी उन वण वटि आयो.॥२॥

पखियुनि ऐं संदनि ब॒चनि जो शिकारु करण जे इरादे सां उन शिकारीअ पंहिंजो बाज़ु पखी वण वारे आखेरे डां॒हुं मोकिले छडि॒यो ऐं पाण तीरजो निशानु साधे उन वण जे हेठां वेही रहियो.॥३॥

हे देव, उन संकट जे घड़ीअ में उन्हनि पखियुनि तुंहिंजो स्मरणु कंदे बाड॒ए चयो, ’हे विष्णू भग॒वान, हे असांजा माता-पिता परमेश्वेर, जल्दी आउ ऐं अची असांखे मुसीबत खां मुक्‍त करि. ॥४॥

उन्हनी पखियुनि जे मन में वडी॒ चिंता हुई. पखी अगर मथे पिया उडा॒मनि त शिकारी बाज़ पखीअजो बखु थी वञनि हा. नथा उडा॒मनि त हेठि वेठल शिकारीअ जे तीरजो निशानु बणिजी पवनि हा. अहिड़ी औखी वेल अची वे‌ई हुई उन्हनि पखियुनि लाइ. ॥५॥

मगर हे भग॒वान, तो उन्हनि पखियुनि जी दांहं बुधी ऐं पोइ तो झटी खणी हिक महा भयानक ज़हिरीले नांग जो वेसु धारणु कयो ॥६॥

नांग जो रुपु वठी तो उन शिकारीअ खे डां॒गियो ऐं खेसि पट ते केराए छडि॒यो.तंहिंकरे शिकारीअ जे हथ वारो तीरु छुटो ऐं वञी उन बाज़ पखीअ खे लगो॒. सो उहो बाज़ु बि मरी वियो. ॥७॥

हे भग॒वान, जेको तुंहिंजी स्तुती करे थो, उन दास ते तूं अहिड़ी किर्‌पा करीं थो.संकट जे घड़ीअ में तूं अहिड़ो आधारु बणिजीं थो.॥८॥

तुकाराम चवे थो त हे देव,तुंहिंजो अहिड़ो नामूसु टिन्ही लोकनि में फहिलियलु आहे.तुंहिंजी महिमा वेदनि जी वाणी बयानु नथी करे सघे.॥९॥

*******

(२)

हे देव तुंहिंजीअ महानता जो मां कहिड़ो वर्णनु क्यां ? तूं दया जो सागरु ऐं किर्‍पा जो दरियाहु आहीं. ॥१॥

तो जेतिरी दया बि॒ए कंहिं खे बि कड॒हिं कान थी अचे. हे हृषीकेशी (विष्णू भग॒वान), तूं पंहिंजी अजीब लीला पाण ई बुधु.॥२॥

हिकभेरे करुक्षेत्र में पखीअ ब॒चिड़ा ज़णिया.पंहिंजनि ब॒चनि जे हिफ़ाज़त लाइ पखियुनि गो॒ठ में हिकु नंढिड़ो आखेरो ठाहियो.॥३॥

एतिरे में अचानक उते युध्दि जो खड़ो कयो वियो ऐं जंगि जी तयारी थियण लगी॒.उहा जग॒ह ज॒णु जंगि जी छावणी बणिजी वे‍ई॥४॥

कौरव ऐं पांडवनि जी सेना जा मेड़ अची उन लड़ाईअ जे मैदान ते आम्हूं साम्हूं बीठा.॥५॥

हे देव, उन वक़ति डप में भरिजी वियल उन्हनि पखियुनि तोखे वेनिती कंदे प्रार्थना कई त हे विष्णू भग॒वान, तूं ई असांजो अर्ज़ु अघाइ, असांखे बचाइ. ॥६॥

पखी चवण लगा॒, ’हे ईश्वर, हाणे हिन हंधि त हाथी ऐं घोडा डोडंदा ऐं उन्हनि पेरनि हेठां त पथर भी चूरी चूरी थी वेंदा. ॥७॥

अहिड़े गोड़ शोर ऐं मुसीबत में असीं कींअ बची सघंदासीं? हे प्रभू, तूं जल्दी डोड़ी आउ ऐं अची असांखे बचाइ ॥८॥

असीं पंहिंजा नंढिड़ा बचिड़ा छडे॒ वञूं त के डां॒हुं वञूं ? तूं त सारे जग॒त जो स्वामी आहीं. तूं असां ते राज़ी थीउ ऐं असांजो अर्ज़ु अघाइ.॥९॥

हे अनाथनि जा नाथ नारायण, तव्हांजे दिलि में दया अची वे‍ई. ॥१०॥

तव्हां छा कयो जो हिक हाथीअ जे गले में ब॒धल हिकु वडो॒ घिंडु, अचानक उन्हनि पखीअ जे ब॒चनि मथां रखी छडि॒यो. ॥११॥

लड़ाईअ जे उन मैदान ते अरिड़हं डीं॒हंनि ताईं घनघोर युध्दि थी. पर तो उन्हनि ब॒चनि जो वारु बि विंगो थियणु कोन डि॒नो. खेनि को कोसो वाउ कोन लगो॒. ॥१२॥

हे नारायण(कृष्ण), युध्दि समापति थियण खां पोइ अर्जन खे उहे पखीअ जा ब॒चा डे॒खरिया. ॥१३॥

ऐं तव्हां चयो, ’ अजु॒ मूं पंहिंजे दासनि जी रख्या कई आहे ! युध्दि जे मैदान ते बि कीअं उन्हनि खे बचायो आहे!’॥१४॥

तुकाराम चवनि था त हे देव, तव्हां पंहिंजनि भक्‍तनि ते अहिड़ी दया था कयो. तव्हां मुंहिजी पिणु माउ आहियो. ॥१५॥

संत तुकारामजी अभंगवाणी

अनुवाद : लछमण हर्दवाणी

प्रो. लछमण हर्दवाणी (साजे॒ पासे) जे पुस्तक जो महूरतु कंदे आमदार श्री. अनिल राठोड़ (खाबे॒ पासे), इंद्रायणी नदीअ जे किनारे ते देहू (पुणे, महाराष्ट्र) में.

*****

प्रो. लछमण हर्दवाणी जे लिखियल पुस्तक ’संत तुकारामजी अभंगवाणी’ अ जो महूरतु देहू (पुणे) जे इंद्रायणी नदीअ जे किनारे ते आमदार श्री. अनिल राठोड़ जे हथां ३१ मार्च, २००५ ते थियो. इन पुस्तक में संत तुकाराम जे १५१ अभंगनि जो अर्थु ऐं समझाणी देवनागरी सिंधीअ में डि॒नी वे‍ई आहे.

प्रो. लछमण हर्दवाणी विर्‍हाडे वक़्‍ति सेव्हण (सिन्धु) खां भारत में अची महाराष्ट्र जे अहमदनगर शहर में सेट्‍ल थियल आहिनि. हू अहमदनगर कॉलेज जे हिंदी विभाग प्रमुख जे पद तां रिटाइर्ड थियल आहिनी. डॉ. इरावती कर्वे जे मराठी पुस्तक ’युगान्त’(युग जे अन्तु) लाइ खेनि १९९२ में साहित्य अकादमीअ जो मानवरो अनुवादु पुरस्कारु मिलियो आहे.

सिंधी देवनागरी ब्रेल लिपीअ में लिखियल ’संत तुकाराम चरित्र’ पुस्तक जो विमोचनु १९ मे, २००७ ते मराठी विद्वान लेखक डॉ. सदानंद मोरे जे हथां पुणे जे सिंधी अदबी सभा तर्‌फ़ां पुष्पा हॉल, पुणे में थियो.

’संत तुकाराम चरित्र’ जी इहा सिंधी ब्रेल एडिशन डाऊनलोड करे सघिजे थी.

’संत तुकारामजी अभंगवाणी’ ऐं ’संत तुकाराम चरित्र ब्रेल’(सिंधी देवनागरी) पुस्तक प्राप्‌ति करण लाइ किर्‌पा करे हेठि जा॒णायल पते ते संपर्कु कयो :

प्रो. लछमण हर्दवाणी
’कविता’ बंगलो,
प्रोफेसर कॉलोनी, सावेड़ी,
अहमदनगर - ४१३००३. (महाराष्ट्र)

मो: ९८९०६९३९३१