 |
 |
 |
||||||
|
|
||||||
अभङ्रसवाहिनी
पंडित महादेव पांडुरंग ओक
|
|
||||||||||||||||
|
- २ - वेद किं बालकोऽवस्थां निजमातुः कदाचन । वहते सकलां चिन्तां सा पुनस्तस्य सर्वदा ॥ १ ॥ बालकस्य जनन्याश्च मिथः सम्बन्ध ईदृश: । न शिलालाबुताराय तार्यते सा त्वलाबुना ॥ २ ॥ वेष्टयंश्चन्दनं भोगी निर्वृतोऽपि न तत्समः । स्पर्शोपलः स्वयं भूत्वा मामयस्त्वं नय प्रभो ॥ ३ ॥
- ३ - दयालो विद्यते देव हस्तस्ते मम मस्तके । तवापि पादयोश्चित्तं सक्तं मम निरन्तरम् ॥ १ ॥ इत्थं संगतयोर्जातः सम्बन्धो नौ परस्परम् । अहं तव वशे वर्ते त्वं ममासि वशंवदः ॥ २ ॥ विधेया ते मया सेवा कृपा कार्या त्वया मयि । - ४ - वदान्य विश्वंभर पाण्ड्ुरङ्ग कुरूष्व कर्णे मम वाचमेताम् । दासास्त्वदीयाः किल वर्णिताः स्मो युक्तं न तेऽस्मानधुना विहातुम् ॥ १ ॥ त्वं पापिनां पावन इत्यवैमि को वा त्वदन्यो मम वेद दोषान् । लोभेन मोहेन च बाधितोऽहम्-- इत्यत्र को वा किल दूषणीयः ॥ २ ॥ कृतानि कामं गुरुपातकानि मया दयालो भुवि तानि तानि । परं शरण्यं चरणद्वयं ते त्राणाय मे स्याच्छरणागतस्य ॥ ३ ॥ - ५ - न चेदहं भोः पतितोऽभविष्यं त्वं पावनः कस्य कुतोऽभविष्यः । अतो ममादौ पतितस्य नाम ततो दयाब्धे तव पावनस्य ॥ १ ॥ पाषाणतां स्पर्शमणिर्दधानो लोहस्य योगान्महिमानमेति । तद्गौरवे कल्पतरोर्निदानं यद्याचकैर्याच्यत ईप्सितं सः ॥ २ ॥ - ६ - न स्वान्दोषान्न जानामि दुर्निवारं तु मे मनः । तन्निरुध्य दयासिन्धो नाम सत्यं निजं कुरू ॥ १ ॥ सुवचं दुष्करं कर्म विषयाधीनचेतसः । यथा तथास्मि ते दासो मौदासीन्यमुपाश्रय ॥ २ ॥ - ७ - अङ्गीकृतः स्यां भवतेति देव न जायते नाम मतिर्मदीया । लज्जास्पदं स्यादुभयोरपीदं देवस्य ते भक्तिमतस्तथा मे ॥ १ ॥ एकान्तमाश्रित्य यदा कदापि चलं न चित्तं स्थिरतामुपैति । मत्पादयोर्गौरवशृङ्खलेयं हा स्नेहपाशश्च गले चकास्ति ॥ २ ॥ सुस्थं शरीरं विषयोपभोगैे-- र्भोज्ये कदन्ने न रूचिर्मुखस्य । एतेषु दोषेषु समाश्रितेषु निद्रा तथालस्यमुपैति वृध्दिम् ॥ ३ ॥ - ८ - विषयाभिमुखं धावति मुहुर्मुहुर्लोलुपं मनः सुतराम् । तत्तु निवृत्तं कुरूते ततः स एको बली च शूरश्च ॥ १ ॥ प्रहरेद्यदि सहसेदं का भविता ते दशा न जानामि । बहवोऽनेन हि सुधियः प्रतारिता अद्य यावदिह जगति ॥ २ ॥ - ९ - यद्वयं पापिनो देव तद्भाग्यं परमं तव । अस्मदुध्दारहेतोर्हि जातस्त्वं नामरूपधृत् ॥ १ ॥ निराकारो भेदशून्योऽ भविष्यः परमार्थतः । तदाऽमंस्यत को नु त्वां जगदुध्दरणक्षमम् ॥ २ ॥ अन्धकारेण दीपस्य प्रकाशः शोभतेतराम् । माणिक्यं प्रभयोपेतं भवत्याधारयोगतः ॥ ३ ॥ वैद्यः प्रकाशतां याति रोगस्यैव चिकित्सया । सत्त्वासत्त्वपरीक्षाऽस्य सर्वतोऽनामये कुतः ॥ ४ ॥ अमृतस्य महार्हत्वं प्राप्तं विषगुणेन वै । हीनं पित्तलमित्येव गौरवं याति काञ्चनम् ॥ ५ ॥ एवं देव त्वमस्माभि- र्देव त्वमधिरोपितः । भूत्वा पापतरैः सर्वेरिति वेदितुमर्हसि ॥ ६ ॥ - १० - सेवमाना न याचन्ते ये किंचिज्जगदीश्वरम् । सेवायां सादरस्तेषां स सदेत्यवधार्यताम् ॥ १ ॥ निर्यातयत्यृणं तेषां दीनरूपः शनैः शनैः । तेभ्यो न क्षणमप्येव पार्थक्येनावतिष्ठते ॥ २ ॥ देवे भक्तिः परा यस्य मानसे विद्यतेतराम् । देव एव स विज्ञेयो देवस्यापि नरोत्तमः ॥ ३ ॥ - ११ - मातैव कृन्तेद्यदि कण्ठनालं बालं ततोऽस्या बत को नु रक्षेत् । न वेत्सि नारायण किं त्वमेतद् दीनं वृथा मामतिसंदधासि ॥ १ ॥ अलं भयेनेति वदन् स्वयं चेद् हिंस्यात्तदा को नु भवेत्सहायः। धनं जिहीर्षेन्नृप एव यत्र निवारयेत्तत्र जनो नु कोऽन्यः ॥ २ ॥ मनो नितान्तं बत चञ्चलं मे त्वमेव शक्तोऽसि नियन्तुमीश । स्थिरं न कुर्या यदि सूत्रधार तदा वशे मे न कदापि तिष्ठेत् ॥ ३ ॥ - १२ - जीवन्ति जीवाः किल जीवनेन मीना विना तेन बत म्रियन्ते । सर्वस्य कामं प्रिय एव भानु- र्न तं विना जीवति पङ्कजं तु ॥ १ ॥ न प्रेमपात्रं न शिशुः परेषां माता सचिन्ता तु विशेषतोऽस्मिन् । यस्यास्ति भावो हृदि यादृश हि तस्यान्तिके तादृश एव देवः ॥ २ ॥ - १३ - कथं न्वहो त्वं किल वीक्षितोऽभूः पुण्यात्मना गोपगणेन पूर्वम् । दिदृक्षया भोस्तव तादृशस्य जीवो मदीयो भृशमुत्सुकोऽयम् ॥ १ ॥ कदा नु लाभस्तव दर्शनस्य कीदृक् सुखं तज्जनितं भवेन्नु । भो दर्शनं तेऽननुभूय साक्षात् कथं नु विन्देय परं सुखं तत् ॥ २ ॥ प्रतिक्षणं दर्शनकामुकं मां परिष्वजेथा इति भावयामि । - १४ - यत्पदं चिन्तनीयं ते मदधीनं तदस्ति भोः । तत्र प्रेम तु दातव्यं त्वयैव कृपया विभो ॥ १ ॥ करुणायाचनं नाम याचकस्य परो गुणः । इदमेव व्रतं दातुर्नाम रक्ष्यं यदात्मनः ॥ २ ॥ तिर्यगङ्केशयो मातुः स्तने लगति बालकः । मातापि तं दयोपेता स्तनं पाययते निजम् ॥ ३ ॥ कच्छपीव शिशून्देव मां पुषाण कृपादृशा । पालने सर्वजन्तूनां सूत्रधारस्त्वमेव हि ॥ ४ ॥ - १५ - रूपं ध्यास्यामि ते देव नाम गास्यामि गौरवात् । नान्यत्किंचिद्विधास्यामि मनसा वचसापि च ॥ १ ॥ पादो द्रक्ष्यामि चक्षुर्भ्यां वक्ष्यामि शिरसादरात् । इतोऽन्यन्न करिष्यामि कार्यं किमपि सर्वथा ॥ २ ॥ श्रोष्यामि किल कर्णाभ्यां तवैव गुणगौरवम् । इदानीमलमन्येषां सोत्कण्ठं श्रुतया गिरा ॥ ३ ॥ करेणोपचरिष्यामि पद्भ्यामेष्यामि तेऽन्तिकम् । त्वां विहाय गमिष्यामि नान्यत्र क्वापि जातुचित् ॥४॥ धास्यामि चरणोपान्ते जीवमेतं तव प्रभो । अन्यस्मै किल किं कस्मै दास्याम्यन्यद्दयानिधे ॥ ५॥ - १६ - दाता नारायणः साक्षात् अहो भोक्ता स एव च । ब्रुवतः कोऽवकाशोऽत्र लब्धं भुक्तं मयेति तत् ॥ १ ॥ चक्षर्ुभ्यामीक्ष्यते यध्दि तद्रूपं भासते मम । नादोऽत्र श्रूयते यावान् स गोविन्दमयोऽखिलः ॥ २ ॥ - १७ - भूतानां यत्परित्राणं सा दयेति निगद्यते । दलनं कण्टकानां च दयैव किल तत्त्वतः ॥ १ ॥ शास्त्रण्यालोच्य सर्वाणि धर्मं नीतिं तथैव च । कृत एष मया सम्यक् सारासारविनिश्चयः ॥ २ ॥ उन्मत्तेनाविचायैंव च्छन्दतो यद्विधीयते । पापनाम्ना तदेवेह जगति व्यपदिश्यते ॥ ३ ॥ अहो आत्मानमायास्य ग्रहीतव्यं पुनः पुनः । जन्म धर्मस्य रक्षार्थं देवेनापि महीतले ॥ ४ ॥ - १८ - तृषितानां तृषाशान्तिर्यस्य पानेन जायते । न तद्भागीरथीवारि स्तोकांशेनापि हीयते ॥ १ ॥ सिध्दिर्मनोरथानां मे जायतां करूणानिधे । उदाराणामुदारस्त्वमल्पैव मम वासना ॥ २ ॥ पश्यन् कृपाकटाक्षैर्मां साहाय्यं कुरू मे प्रभो ॥ - १९ - दृशा हीनः स्वयं सर्वान मनुतेऽन्धाञ्जनानिह । रुचिलोपे तथा रोगी मिष्टान्नं मन्यते विषम् ॥ १ ॥ नात्मना यः शुचिस्तस्य सर्वत्राशुचिता ननु । - २० - भाग्यशाली दरिद्रो वा पिता मेऽस्तीति बालकः । नैव वेद करे दातु - मस्ति वा तस्य नार्थितम् ॥ १ ॥ वस्तुदर्शं याचतेऽसौ परिरम्भणपूर्वकम् । हृदयान्तर्गतं भावं ज्ञातुमर्हसि मे प्रभो ॥ २ ॥ - २१ - तृप्तायां गर्भिण्यां तृप्यति गर्भोऽपि किं न नामास्याः । वैष्णवतोषे विहिते तुष्यति विष्णुः सुखेनैव ॥ १ ॥ पुत्रस्य विजयलाभे पितापि सुखमश्रुते नाम । अमृतस्य सेवनेन हि शाम्यति तृष्णा रुजा चापि ॥ २ ॥ - २२ - भृङ्ग: परिमलं भुङ्क्ते न सा कुमुदिनी पुनः । नावैषि त्वं निजं नाम वयं तत्सुखकोविदाः ॥ १ ॥ तृणं भुङ्क्ते स्वयं माता वत्सस्तु मधुरं पयः । यस्य यद्विद्यते नाम न स भोक्तुं तदर्हति ॥ २ ॥ शुक्तिगर्भे स्थिता मुक्ता परभोगाय कल्पते । - २३ - बीजोदरोद्भवो वृक्षो बीजं वृक्षाग्रसंभवम् । त्वमहं च तथा देव नूनमन्योन्यसंश्रयौ ॥ १ ॥ जले स्थितिस्तरङ्गाणा- मङ्गभूतास्तु तस्य ते । बिम्बं च प्रतिबिम्बं च लीयेते स्वीय आत्मनि ॥ २ ॥ - २४ - तावद्भीतिभृतोऽभूम यावेद्देहाभिमानिनः । देहबुध्दौ तु नष्टायां त्राता नः सर्वथा हरिः ॥ १ ॥ स्वीय एवाखिलो देशः कालस्यावसरोऽत्र कः । स्मृते नाम्नि समर्थस्य किं वृथा चिन्तयानया ॥ २ ॥ हरिणा जीवितं सर्व- मेवं सुखमयं कृतम् । - २५ - चिपटो दर्पणाद्भीतो निगूहति मुखं ह्रिया । विद्यते यस्य यच्छिद्रं तत्तस्यारुंतुदं सदा ॥ १ ॥ निशि हृष्यन्नपि स्तेनः शशिनं नाभिनन्दति । अहो भाग्यविहीनानां जनानामीदृशी दशा ॥ २ ॥ - २६ - गुडेन यदि कार्यं ते लभ्येन वणिजो गृहे । पृष्टया तस्य किं जात्या कुलेन च निगद्यताम् ॥ १ ॥ किं रूढावकरे त्याज्या तुलसी स्थानदोषतः । अभक्ष्यं जक्षितीत्येव गोदुग्धं किं न सेव्यते ॥ २ ॥ ग्राह्यं पनसतो बीजं कवचं त्याज्यमेव तु । - २७ - वृतिः कथं नु कार्येति चिन्तां वहसि सर्वदा । आत्मनः श्रेयसे नूनं घटसे न मनागपि ॥ १ ॥ जननीजठरेऽपि त्वं रक्षितोऽसि दयालुना । चातकेभ्यो ददद्वारि चिन्तां वक्ष्यति ते हरिः ॥ २ ॥ खगान्वनचरांश्चासौ कदापि किमुपेक्षते । प्रपन्रं श्रध्दयोपेतं श्रीपतिर्न विमुञ्चति ॥ ३ ॥ - २८ - नैव मानेन मे कार्यं सुखलेशो न मे ततः । किं करोमि जनस्त्वेष माननान्न निवर्तते ॥ १ ॥ अहो सुखोपचारेण प्लुष्यत्यङ्गमिदं मम । मिष्टान्नं भोजने दत्तं विषतुल्यं विभाति मे ॥ २ ॥ गौरवं वर्ण्यमानं मे न श्रोतुमपि पार्यते । श्रवणेनान्तरात्मा मे व्याकुलत्वमुपैति च ॥ ३ ॥ त्वां प्राप्स्यामि यया कांचित् तां कलां देव शाधि माम् अनुधावितयेदानीं किं वृथा मृगतृष्णया ॥ ४ ॥ प्रसीद मे हितं कर्तुं हर तापत्रयं प्रभो । - २९ - न लब्धमपि जानाति दरिद्रो रक्षितुं धनम् । ईदृश्येव ममावस्था जातेदानीं जनार्दन ॥ १ ॥ भोज्यैर्वस्त्रैर्भूषणैर्वा स दर्शयति चेध्दनम् । राजा हरति साशङ्कः सासूयश्चाखिलो जनः ॥ २ ॥ एवं नष्टे धने तस्य ताप्यतो दूयते मनः । योगक्षेमं तु वोढुं मे त्वमेवासि क्षमः प्रभो ॥ ३ ॥ - ३० - इदानीं गुणदोषान्मे विचारयसि किं वृथा । पातकानामहं तावद् राशिरेव न संशयः ॥ १ ॥ पतितानां पावनेन त्वयाहं नित्यसंगतः । स्वस्वधर्मः समाश्रेय- स्त्वयापि च मयापि च ॥ २ ॥ आघ्नन्नपि घनः स्पर्श- मणिं स्वर्णत्वमश्नुते । क्षुद्रा कस्तुरिकायोगात्- मृत्तिका याति गौरवम् ॥ ३ ॥ - ३१ - याचकोऽहं भवान् दाता पश्यामस्तथ्यमत्र किम् । प्रसारितो मया हस्तः स्वोचितं कर्तुमर्हसि ॥ १ ॥ तव नाम मया गेयं तोष्यं मम मनस्त्वया । छिन्ध्दीदानीं प्रभो वाद मावयोरुभयोरिमम् ॥ २ ॥ - ३२ - शुभं च सरसं चापि शुध्दबीजोद्भवं फलम् । मुखे सुधोपमा वाणी देहो देवस्य कारणे ॥ १ ॥ सर्वाङ्गं निर्मलं यस्य चित्तं गाङ्गं जलं यथा । दर्शनात्तस्य नश्यन्ति तापा विश्रान्तिदायिनः ॥ २ ॥ - ३३ - आशाबध्दा जना नाम कथं नारायणं विदुः । इन्द्रियाण्युपसेवन्ते वाञ्छितार्थाभिलाषिणः ॥ १ ॥ उन्मत्ता इव मुह्यन्ति युक्ताचाराविचारिणः । अहो रुचिरमप्यन्नं विषयोगेण दुष्यति ॥ २ ॥ - ३४ - भोगो भुक्तो विवेकेन त्यागरूपो न संशयः । भोगस्य सहसा त्यागो न त्यागो भोग एव सः ॥ १ ॥ एवं प्रतीयते ह्यत्र धर्माधर्मविपर्ययः । कर्मणा येन देवस्य दर्शने सान्तरायता ॥ २ ॥ अहो सदपि तद्गण्यं पापरूपं कृतात्मभिः । अतस्तत्कर्मसंकल्पः सर्वथा हेय एव ते॥ ३ ॥ विवेक एव लाभाय मिथ्या मोहश्च हानये ॥ ३ ॥ - ३५ - सुवर्णपात्रं पयसा प्रपूर्य पुरो हितं चेध्दतकुक्कुरस्य । मुक्ताफलानां यदि नाम हारः खरस्य कण्ठे निहितः कदाचित् ॥१॥ कस्तूरिका घ्राणसुखस्य हेतोः दत्ता कदाचिद्यदि सूकराय । ज्ञानोपदेशो बधिरस्य कर्णे कृतो यदीमानि कुतः फलेयुः ॥ २॥ यद्येन वेद्यं स तदेव वेद भक्तेतरो भक्तिरसानभिज्ञः । - ३६ - दानं प्रभो त्वामिदमेव याचे त्वद्वि स्मृतिर्मे हृदि जातु मा भूत् । प्रेम्णैव गास्यामि गुणांस्त्वदीयान् अयं हि लाभः परमो मतो मे ॥१॥ मोक्षेण नार्थो मम संपदा च सत्संगतिं देहि सदैव मह्यम् । महान्तमेतं समवाप्य लाभं न गर्भवासं न हि रोचयिष्ये ॥ २ ॥ - ३७ - पार्श्वस्थेनापि किं तेन यत्र सक्तं न मानसम् । प्रौढो वत्सोऽन्तिकस्थोऽपि धेन्वा स्तन्यं न पाय्यते ॥ १ ॥ यत्र चित्तं समासक्तं तस्याङ्गस्पर्शमात्रतः । विश्लेषेऽपि परिष्वक्तः पवनोऽपि सुखायते ॥२॥ विना भावं हरेः सेवा यथान्नं लवणं विना । - ३८ - अहो पण्ढरीनाथमेकं विहाय न मे दैवतैः कार्यमस्तीह किंचित् । यदा संगताऽऽस्ते सरित्सागरेण तदान्येन नाम्ना कुतः शिष्यतेऽसौ ॥१॥ न किं दीपकानां प्रकाशोऽखिलानां समस्तोऽपि भानूदये नाशमेति । विना पण्ढरीराजमेकं न जाने न जाने न जाने किमप्यन्यदेव ॥२॥ - ३९ - न हि भेदो हरिहरयो- र्नार्होऽयं वादविषयतां यातुम् । एकस्य हृदय एको नित्यं वसतीति बोध्दव्यम् ॥१॥ निवसति हि शर्करायां माधुर्यं किं च शर्करा तस्मिन् । दक्षिणवामे भिन्ने अङ्गे एकस्य किं न देहस्य ॥२॥ भेददृशा यदि क१८चिद् हरं हरिं चेत्युभे पदे पश्येत् । स्वरभेदोऽत्र सुसूक्ष्म- स्तन्नाम्नोः केवलं प्रतीयेत ॥३॥ - ४० - समर्थस्य चेद्बालको दीनदीनो हसेयुर्जना नाम कं ब्रूहि देव । अभद्रोऽपि वा दुर्गुणोऽप्यस्तु नाम न किं सर्वथासौ पितुः पालनीयः ॥१॥ तथा पातकी नाम देवाहमेकः समर्थस्य ते दासभावं गतोऽस्मि । अतो रक्ष मां रक्षणार्हं दयालो कथं स्यां कदाचित् त्वयोपेक्षणीयः ॥२॥ इदं वोऽस्ति परं भाग्यं हस्तपादादिकं यथा । कृपया परमेशस्य भवत्येव निरामयम् ॥ १॥ मुखं हरेर्गुणान् गातुं श्रोतुं कर्णद्वयं यशः । लोचने वीक्षितुं रूपं सर्वं दत्तं दयालुना ॥२॥ कत्यन्धा बधिरा मूका भजनेन विना हरेः । मन्दभाग्या जगत्यस्मिन् अद्य यावत् प्रतारिताः ॥३॥ सदनं वह्निसात् कृत्वा यो जाग्रत्तत्र तिष्ठति । ततः पलायते नैव नूनं नाशमुपैति सः ॥४॥ अद्यापि श्रेयसे तावत् सावधानाः प्रजागृत ॥ - ४१ - स्वयं पापं कृतं येन येन वानुमतं किल । तावुभावपि लोकेऽस्मिंस्तुल्यं पतनमृच्छतः ॥१॥ सकलं विषयोगेण नवनीतं विषायते । अतः श्रेयस्करी नित्यं त्यक्ता दुर्जनसंगतिः ॥२॥ सस्यादानाय गच्छन्तीं धेनुं क्षेत्रान्निवारयेत् । श्रमं न गणयेल्लाभः कुतः कर्म कृतं विना ॥३॥ - ४२- दीनानामपि दीनोऽहं साभिमानो भवान् मयि । शरणं त्वां प्रपन्नोऽस्मि हितं मे कर्तुमर्हसि ॥१॥ दीनबन्धो कृपासिन्धो नाम सार्थं निजं कुरू । इदानीं व्यसनेऽस्मिन्मां तव हातुं न युज्यते ॥२॥ -४३- आकार्य वनजान् वृक्षांचन्दनो न हि भाषते । अहो गृह्णीत मे गन्धं दीयते वो मयेति च ॥१॥ योऽन्तर्यस्य स्वभावोऽसौ न बहिर्न प्रकाशते । बलादपि धृतो नाम दुर्वारः प्रकृतेर्गुणः ॥२॥ प्रबोधयति न प्रातः सविता निद्रिताञ्जनान् । 'प्रकाशं प्रतनुध्वं भोः' निजान् रश्मीनिति ब्रुवन् ॥३॥ शिखिनां नर्तने हेतुर्ननु मेघस्य दर्शनम् । भूतार्थो नाम केनापि शक्यते न निगूहितुम् ॥४॥ - ४४ - हस्तौ पादौ चान्दनौ चन्दनस्य स्पर्शस्याङ्गं सर्वतः स्पर्शरूपम् । दीपे ध्वान्तं नो पुरः पृष्ठतो वा सर्वाङ्गीणा माधुरी शर्करायाः ॥१॥ एवं तावद् दुर्गुणो नाम कश्चिद् नैव द्रष्टुं शक्यते सज्जनेषु । - ४५ - हा हा भक्तिविहीनस्य व्यर्थं मे याति जीवितम् । जगदीश दयालो त्वां नच जानामि सेवितुम् ॥१॥ अतो बध्दाञ्जलिस्तूष्णीं स्थितोऽस्मि पुरतस्तव । कांदिशीको बतेदानीं त्वत्पादार्पितलोचनः ॥२॥ सादरं स्वीकरिष्यामि दानं दास्यसि यत्प्रभो । - ४६ - यद्याच्यं तच्छ्रीपतिर्याचनीयो भक्त्यास्माभिः सेवितव्यः स एव । तस्योपान्ते हीयते किं नु यस्य दासीभूता ऋध्दयः सिध्दयश्च ॥१॥ सृष्टाः सर्वे स्थावरा जङ्गमाश्च स्वास्थ्यं नीता येन विश्वंभरेण । तस्य प्रीत्यै सर्वलोकेश्वरस्य चित्तं वाचं कायमप्यर्पयामः ॥२॥ - ४७ - सारं सकलशास्त्राणां वेदानां मूर्तिरेव यः । स विठ्ठलः सहायो मे प्राणाभ्यधिकवल्लभः । नातो वशंवदोऽन्येषां नामैकशरणोऽस्म्यहम् ॥१॥ सगुणं निर्गुणं चेति रूपे द्वे यस्य कीर्तिते । स विहारपरोऽस्माभिः सार्धं साक्षान्न संशयः ॥२॥ विधेरपि विधातारः स्वयं सिध्दा वयं किल । - ४८ - क्षालितोऽपि महातीर्थे रासभो नैति वाजिताम् । किं खलेनोपदिष्टेन चित्तं तस्य न शुध्यति ॥१॥ शर्करामिश्रितं दुग्धं पायितोऽपि भुजंगमः । आत्मनो जन्मतः सिध्दं न जह्यादान्तरं विषम् ॥२॥ शुनः क्षीरस्य पानं हि वमनं च समं विदुः । - ४९ - कियन्तो दाम्भिका लोके सन्ति साधुब्रुवो जनाः । कुर्वन्ति भूतिलिप्ताङ्गाः पापं मीलितलोचनाः ॥१॥ वैराग्यं प्रकटीकृत्य विषयानुपभुञ्जते । धिक् पाटवममीषां भोः धिक् संगं च कियद्ब्रुवे ॥२॥ - ५० - करेणैकेन बिभ्राणः खङ्गं चर्मापरेण च । रणे बत कथं योत्स्ये सुव्यापृतकरद्वयः ॥१॥ सन्नो वर्मादिभारेण मृत्योरिव वशे स्थितः । किं च वाजिवरे तुङ्गे बलादेव निवेशितः ॥२॥ कथं द्रुतं समेष्यामि सहसैवारिसैनिकैः । इत्युपायानिमान् सर्वान् अपायान् संप्रधारयन् ॥३॥ हा हेति क्रोशति क्लीबो भयमोहितचेतनः । प्राणी तावत् परं ब्रह्म वर्म जानाति न त्विदम् ॥४॥ -५१ - अन्धकारं विचिन्वन्तो दीपमादाय यत्नतः । वीक्षितुं प्रभवन्तीति न विचारयितुं क्षमम् ॥१॥ कलिकालान्न भेष्यामो विष्णोर्दासा वयं किल । कथं विलोभयेदस्मान् संसारमृगतृष्णिका ॥२॥ न पांसुटलैः क्षिप्तै- र्दूष्यन्ते रश्मयो रवेः । भाग्यहीनैर्निर्विवेकैः कथं बत न बुध्यते ॥३॥ तृणैः संव्रियते वह्नि- रयथार्थमिदं वचः । - ५२ - लाघवं देहि मे देव गौरवं जातु मास्तु मे । अहो पिपीलिका क्षुद्रा शर्करामश्नुतेऽशितुम् ॥१॥ वारणस्तु महारत्न- मङ्कुशेन प्रतुद्यते । गरीयान् महिमा यस्य दुःसहा तस्य यातना ॥२॥ अतो विवेकिना भाव्यं लघुतोऽपि लघीयसा । - ५३ - सा श्रेयसी नीचदशा मता मे मर्ूच्छन्ति यस्यां न हि मत्सराद्याः । पूरेण हार्या महता हि वृक्षा- स्तिष्ठन्ति सुस्थाः खलु वेतसास्तु ॥१॥ ये सन्ति नीचैः शिरसः पुरस्तान्- तुङ्गास्तरङ्गा अतियन्ति सिन्धोः । अहो बताग्रे चरणानतानां नूनं बलाढया अपि दुर्बलाः स्युः ॥२॥ - ५४ - रविश्च दीपश्च मणिश्च द्दश्यानर्थान् स्वभासा किल भासयन्ति । सन्तस्त्वदृश्यं परमात्मरूपं प्रकाशतां स्पष्टतया नयन्ति ॥१॥ ब्रह्माद्यगम्यो महिमा किलैषां न पामरो वर्णयितुं क्षमोऽस्मि । निर्वापयेच्चन्दनेनाङ्गतापं सत्सङ्ग एव त्रिगुणस्य बाधाम् ॥२॥ पिण्डस्य पुष्टिं पितरौ विधत्तः सत्संगमः कृन्तति जन्ममृत्यू । क्षुन्नाशहेतुः किल मिष्टमन्नं भवार्तिभङ्गाय वचः सतां तु ॥३॥ तस्मादहूतोऽपि सतां श्रयेत सद्भावतः पादयुगं मनस्वी । - ५५ - कायेन वाचा मनसापि देव सर्वात्मना त्वां शरणं गतोऽस्मि । त्वया विना मे रुचयेऽस्ति नान्यत् त्वत्पादयोरेव मतिर्मदीया ॥१॥ सुदुस्तरं मे विषमं त्वदन्यः को नाम भो वारयितुं समर्थः । दासा वयं ते त्वमृणी च नोऽस्ति संबन्ध एषोऽस्ति मिथः पुराणः ॥२॥ द्वारेऽस्मि तेऽहं स्थितिभागिदानीं देयस्य मेऽर्थस्य हि याचनाय । - ५६ - सतां संनिवासे सुभिक्षं सुखस्य न दुःखस्य लेशो न वा कापि चिन्ता । अहं याचकस्तत्र वत्स्यामि नित्यं प्रदास्यन्त्यमी एव मह्यं सुभिक्षाम् ॥१॥ सतां संनिवासे धनं विठ्ठलोऽस्ति सतां भोजनं नाम पीयूषपानम् । सतामापणे दीयते गृह्यते च सदा प्रेमसौख्यं विना मूल्यमेव ॥२॥ सतां संनिधौ कोऽपि नान्यः प्रकारः सतामेव तस्मादहं याचकोऽस्मि । - ५७ - दत्त्वा प्रेम त्वया चित्तं याचितं मम विठ्ठल । अयं विनिमयो युक्तः संवृत्तः किं बतावयोः ॥१॥ भावादेकं हरन् देव यस्त्वमन्यत् प्रयच्छसि । तमुदारं कथंकारं ब्रूमहे त्वां नु तत्त्वतः ॥२॥ अल्पार्थे बहुलं हृत्वा कुण्ठितां कुरूषे मतिम् । वित्ते ह्यपहृते चित्ते को न वा विमनायते ॥३॥ - ५८ - रुवता कुक्कटेनैव किमुद्यन् कथ्यते रविः । नोदितं भास्करेणेति ज्ञेयं किं कुक्कटारूते ॥१॥ आरोप्यते वृथा सत्त्वं किं मय्यनधिकारिणि । भृत्येनासेवितः स्वामी किं नान्नं विन्दतेऽशितुम् ॥२॥ अनन्तस्य करायत्ता विद्यन्ते सकलाः कलाः । - ५९ - भक्तेऽसति कथं देवः साकारः सेव्यतामियात् । तौ परस्परशोभायै भवतो हेमरत्नवत् ॥१॥ देवादृते कुतोऽन्यस्मात् भक्तो निषकामतां व्रजेत् । शिशौ मातुस्तथा भक्ते स्नेहो देवस्य शावतः ॥२॥ - ६० - शुभमाचरितं शिशौ यदि स्यात् हृदये तत्कुरुते पदं जनन्याः । मनुते ननु जीवितादपीयं सुतरां वल्लभमर्भकं स्वभावात् ॥१॥ उपचारकृतेऽपि बालकचेत् यदि तस्या अपनीयते सकाशात् । विषवत् खलु दारूणो वियोगो बत तस्या अतिमात्रदुःसहः स्यात् ॥२॥ चरणे नवनीतलोपनेन नयनं निर्वृतिमश्नुते न किं वा । - ६१ - कौतुकेन जननी निजबालान् न प्रवर्तयति किं कलहेषु । आत्मना च जनितान् कलहांस्तान् वीक्ष्य किं न रमते स्वयमेव ॥१॥ मामकोऽयमिति चुम्बति सैकं ताड़यत्यपरमेव तु कंचित् । बालकेषु सकलेषु तु तस्या-स्तुल्य एव भवति प्रियभावः ॥२॥ अल्पमस्तु तव मे बहु खाद्यं वाद एव वितथोऽस्ति शिशूनाम् । वत्सलात्र जननी किल मूलं वेत्ति सैव सकलं च रहस्यम् ॥३॥ |
|||||||||||||||||
 |
|
 |
